Kansen en uitdagingen in de veranderlijke ZZP-markt

Over maar weinig economische onderwerpen vloeit zo veel inkt als over het wel en wee van de ZZP’er. Neem alleen al de snelle opmars in vooral het laatste decennium van de disruptieve platformeconomie – denk aan Uber, Lyft en HelloFresh – die voor een groot deel mogelijk is gemaakt door een immer groeiend leger van ZZP-chauffeurs. Die trend is goed én slecht. Veel chauffeurs zijn gelukkig in wat ze doen en profiteren van de groei in de branche, een ander deel voelt zich uitgebuit: als werknemers zonder dienstverband. Bovendien zijn reguliere taxichauffeurs, in loondienst of met een bv, in veel steden een groot deel van hun business kwijt – weggeconcurreerd door veelal minder gereguleerde ZZP’ers.

Ook op heel andere plekken in de arbeidsmarkt, specifiek daar waar schaarste is, speelt de vraag of een ZZP’er een ondernemer is of een werknemer vermomd als ondernemer. Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht en kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER): ‘Je bent ondernemer als je je eigen klanten werft en je eigen prijzen stelt. Een verpleegkundige die als zelfstandige aan de slag gaat om een hoger loon te kunnen krijgen en de vervelende administratieklusjes niet te hoeven doen, is géén ondernemer. Ook een muzikant in een orkest is géén ondernemer.’

In dit geval is het probleem niet dat zelfstandigen worden uitgebuit. Het probleem is eerder dat die zelfstandigen oneigenlijke fiscale voordelen genieten. Dat doen zij om de netto inkomsten te spekken, óf het initiatief ligt bij de opdrachtgever, die zo zijn eigen kosten drukt. Zelfstandigen betalen geen sociale premies. Door fiscale voordelen – de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek – is de belastingdruk lager dan die van werknemers. Eerder onderzoek wees uit dat de ZZP’er die 45.000 euro per jaar verdient, netto 35.000 euro overhoudt. Een werknemer mag 25.000 euro netto houden.

Hoofdpijndossier
Als het om de financiën en fiscaliteit van de ZZP’er gaat, zijn er meerdere onderwerpen aan te snijden. Maar de discussie wie wel of niet ondernemer is, is toch wel de elephant in the room (ook overigens voor accountants, maar daarover straks meer). Hoe hiermee om te gaan, is voor werkgevers, maar met name voor de overheid, al een aantal kabinetten een hoofdpijndossier. Voorlopig dieptepunt zijn de perikelen rond de Wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelatie) uit 2016. Die wet, die inmiddels op non-actief is gesteld, probeerde via een systeem van zelfstandigenverklaringen duidelijkheid te verschaffen. Maar de uitvoering, die uitging van inspanningen van zowel de opdrachtgever als ZZP’er, bleek een drama.

In het komende Regeerakkoord wordt naar verwachting een nieuw en hopelijk voor alle betrokkenen productiever hoofdstuk toegevoegd. Zowel de Commissie Borstlap (officieel Commissie Regulering van werk) – ingesteld door het demissionaire kabinet Rutte III – als de SER adviseren het onderscheid tussen ondernemerschap en werknemerschap scherper te maken. ‘In de praktijk komt het er dan snel op neer dat het ZZP-schap wordt teruggedrongen’, zegt Verhelp daarover. ‘Dan gaat het er niet om dat ondernemerschap aan banden te leggen. Het gaat erom dat aan ondernemers de juiste voordelen toekomen, en dat wie geen ondernemer is, niet de voordelen van het ondernemerschap geniet.’

Populairder dan ooit
Zolang de regels zijn wat ze zijn, echter, is de realiteit heel anders. ZZP’er zijn is populairder dan ooit. Coronajaar 2020, zo blijkt uit de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), is wat dat betreft geen uitzondering op een meerjarige trend. In 2003 was acht procent van de beroepsbevolking ZZP’er, ofwel dik 600.000 mensen. In 2020 is dat percentage opgelopen tot dertien procent. Daarmee telt Nederland meer dan 1,1 miljoen all-in ZZP’ers: ondernemers zonder personeel, die hun hoofdinkomen uit dat ondernemerschap halen. In acht jaar tijd is er sprake van bijna een verdubbeling. Daarnaast zijn er nog zo’n 600.000 ZZP’ers die naast hun inkomsten uit loonverband bijverdiensten hebben als ondernemer.

Om dit verder in perspectief te zetten: Nederland telt zo’n negen miljoen werkenden, en die negen miljoen is 70 procent van de bevolking tussen 15 en 75 jaar. Met 13 procent ZZP’ers is het aandeel zelfstandigen zonder personeel in de beroepsbevolking een beetje hoger dan gemiddeld. In Europees verband is 11 procent van de beroepsbevolking ZZP’er.

Dubbel gevoel voor accountants
Accountants met de focus op het kleinbedrijf zullen een dubbel gevoel hebben bij die groei. Leuk natuurlijk dat de vijver aan (potentiële) klanten steeds groter is geworden. Maar wat als die straks in groten getale weer in loondienst worden gedwongen? Hoe herken je de ene soort ZZP’er van de andere? Zou je moeten voorsorteren op aanstaande wijzigingen? Op de website van de Kamer van Koophandel heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werk een pilot Webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie beschikbaar gesteld (in eerste instantie tot de zomer). Voor de accountant die wil inventariseren hoe zijn klantenbestand eruitziet in de ogen van de wetgever, is het nuttig die een keertje in te vullen. Maar verwacht er ook weer niet te veel van: de module is gericht op opdrachtgevers en niét op opdrachtnemers of hun accountants. Die zijn vooralsnog aangewezen op zichzelf.

Wat sowieso zal blijven bestaan, afgaand op de Borstlap- en SER-adviezen, is de ZZP’er die ook echt ondernemer is. Voor de accountant heeft die ZZP’er zo zijn typische eigenschappen. En dat bevestigen gesprekken met die ZZP’ers eigenlijk ook wel weer. Want hoe kijken die ZZP’ers zelf naar hun financiële plaatje en naar hun relatie met fiscaliteit, met hun boekhouder of accountant? Accountancy Vanmorgen sprak er twee. Rode draad: waar de politiek zich toch vooral druk maakt over fiscale voor- en nadelen als het om ZZP’ers gaat, is dat voor de geïnterviewde ondernemers (geenszins een representatieve steekproef overigens) nauwelijks een thema. Zoals Marc Redmeijer het vrij stevig verwoordt: ‘Ik sta weinig stil bij zaken als fiscale voordelen. Ik verwacht dat elke accountant dat goed bijhoudt – ik zie dat als iets wat hoort bij zijn of haar vak – een randvoorwaarde dus. Waar ik vooral op let in de relatie, is op gebruiksgemak, en inhoudelijk inzicht.’

ZZP vs BV
Als ondernemer kun je kiezen uit enkele rechtsvormen. Als je ervoor kiest in een eenmanszaak als ZZP’er aan de slag te gaan, dan ben je feitelijk de onderneming. De andere courante keuze is een besloten vennootschap (BV) te starten. Die vennootschap is een zelfstandige juridische entiteit. De ondernemer gaat vervolgens in loondienst bij dat bedrijf. Als er winst overblijft in de onderneming, wordt die vervolgens belast met omzetbelasting.

Naast verschillen in fiscaliteit zijn er grote verschillen op het gebied van aansprakelijkheid: die is een stuk hoger voor de ZZP’er. De constructie van de ZZP’er dient toch echt vooral de kleine ondernemer die zichzelf als merk in de markt zet.

Voor de accountant zijn er ook verschillen – al zijn ze niet enorm. ZZP’ers zijn wettelijk verplicht een balans op te maken, en een winst- en verliesrekening. Ze zijn echter niet verplicht de uitgebreidere jaarrekening op te stellen. Een bv is dat wel verplicht – en een samenwerking van ZZP’ers die samen een vof vormen is het ook. De bv moet de jaarrekening voorleggen aan de aandeelhouders, en vervolgens ook deponeren bij de Kamer van Koophandel. Bedraagt de omzet van de bv meer dan 12 miljoen euro, dan moet de jaarrekening meestal ook worden gecontroleerd door een accountant.

Bron: Accountancy Vanmorgen